فهرست كتاب صدميدان

منزل‌گاه‌هايي كه خواجه پيشنهاد كرده صد است. از «توبه» آغاز مي‌شود و به «بقاء» ختم مي‌يابد. در اين‌كه به سيره عرفا رفته و لحوق الي الله را به سبك فنافي‌اللهي مدّ نظر داشته ترديدي نيست. چيزي كه مطلوب شريعت هم نبوده و نيست. طريقت را بدين ترتيب پرداخته‌اند و سلوكي عرفاني و صوفيانه در انداخته، بيشتر به نظر مي‌رسد دكاني باشد در كنار شريعت اين طريقت نه حاقِ حقيقت! زبان محي‌الدين عربي رسا بوده كه توانسته لسان عمل‌شان را تئوريك نمايد و انديشه صدرالمتألهين قدرتمند كه فلسفه طريقت را بنيان نهد. امّا كدام نبي مرسل يا امام متين چنين رفته است كه مر آدميان را ملاك عمل باشد و الگوي فاليعمل! كساني آمدند و به رياضت مراتبي اندوختند و حال و احوالشان مردمان را خوش آمد از حُسن ظاهر و پاكي باطن. طينت خوش بوده و به رياضت كرامات حاصل آمده و خدمت خلق مرايشان را مرضي، امّا چه سود كه حيات دنيا را فارغ از آن‌چه مطلوب خالق بوده ملحوظ داشته‌اند و سنّت نبوي را در بسياري موارد از جمله «نكاح» ناديده انگاشته به سيرت راهبان مسيحي سلوك نمودند. هر چه هست، به فرموده سيدروح‌الله نبايد منكر مراتب معنوي آقايان شد كه معفوّ درگاه الهي چه بسا بوده و مغفور، امّا الگوپذيري خلايق از طريقت‌شان را نبايد سبب بود كه بطلان شريعت را در پي دارد و اسقاط بنيان نظام اجتماعي اسلام را. چه كه مكتب ايشان فرديت است و اجتماع را مي‌پاشاند از هم اگر عمومي شود اين مسلك اجتماع‌شكن! نخواستم كه راه ايشان را «تهذيب‌لاگ» كنم، بلكه در ادبيات پير چيزهايي هست نيك كه از شريعت ستانده و اگر عرفان رهبانيتي زدوده شود، خوب نردباني است براي بستن استخوان ابزار مورد نظر، با اصلاحاتي در آينده.