پرسش نوزدهم   • يعني مي‏گوييد آنهايي که در گذشته حکم به جواز قمه‏زني داده‏اند، دچار اشتباه شده‏اند؟!‏ ? مي‏گويند مراجع تقليد گفته‏اند قمه‏زدن جايز است.‏.‏.‏ مراجع قديم اجازه دادند، ولي شما مي‏دانيد تلويزيون اروپا دوازده بار قمه زدن ايراني‏ها را نشان داده و بعد يک دکتر روانشناس آنجا نشسته، گفته:‏ شيعه‏ها يک مَرَضي دارند نظير خود‏کشي؛ خودشان را آزار مي‏دهند.‏ شيعه‏ها يک مرض رواني دارند به نام خودآزاري؛ و اروپا به شيعه خنديده!‏ شما بايد اين‏طور سؤال کنيد:‏ «اي مراجع تقليد!‏ اجازه مي‏دهيد جوري عزاداري کنيم که اروپا به شيعه بخندد؟!‏» هيچ مرجعي اجازه نمي‏دهد.‏ سؤال شما اشتباه بوده‏است؛ سؤال کرده‏ايد:‏ اجازه مي‏دهيد در عزاي امام حسين× چند قطره خون بريزد؟ گفته‏اند:‏ جايز است.‏ شما بگوييد:‏ اجازه مي‏دهيد جوري عزاداري کنيم که اروپا به شيعه بخندد؟ هيچ مرجعي اجازه چنين کاري را نمي‏دهد.‏ ? درست است که جمعي از بزرگان فقهاي پيشين (قدّس الله اسرارهم) اجازه بعضي از اين امور را در عصر خود- به دلايل خاصّي- داده‏اند، ولي آنها هم اگر در عصر ما و شرايط زمان‏مان بودند به‏يقين طور ديگري فتوا مي‏دادند.‏ درباره نقش «تغيير شرايط زمان و مکان» در «تغيير حکم مسائل شرعي» ديدگاه حضرت امام& جالب توجه است؛ ? زمان و مکان دو عنصر تعيين کننده در اجتهادند.‏ مسئله‏اي که در قديم داراي حکمي بوده است، به ظاهر همان مسئله در روابط حاکم بر سياست و اجتماع و اقتصاد يک نظام، ممکن است حکم جديدي پيدا کند؛ بدان معنا که با شناخت دقيق روابط اقتصادي و اجتماعي و سياسي، همان موضوع اوّل که از نظر ظاهر با قديم فرقي نکرده است، واقعاً موضوع جديدي شده است، که قهراً حکم جديدي مي‏طلبد.‏ مجتهد بايد به مسائل زمان خود احاطه داشته باشد.‏.‏.‏»